Proces decyzyjny – Jak podejmować właściwie decyzje?

Wszyscy znamy ten moment, w którym stoimy przed podjęciem decyzji. Trybiki w głowie coraz szybciej przesuwają impulsy po neuronach, wprowadzając nas w proces decyzyjny mający dać nam możliwie najlepszy rezultat. Masło w promocji, krótsza jest lewa ścieżka, 3pak w cenie 4. Ups… chyba coś jest nie tak.

Na fali wyborów

W momencie podjęcia decyzji podczas szybko dziejących się wydarzeń właściwie wcale jej nie podejmujemy, a pędzimy za impulsem zmuszającym nas do szybkiej reakcji. Ciało ma w sobie pamięć motoryczną i umysł zdolny do szybkiego przeszukania podświadomości ze wspomnień mogących dać wskazówkę. To właśnie te siły w człowieku pozwalają mu na wybór wtedy, gdy nie ma czasu. To czy jest on właściwy, to już sprawa, która rozwiąże się chwilę później. Najczęściej i tak czujemy pociąg do tej, której nie możemy już spróbować.

Czy gdybym był bardziej otwarty, to zostałaby przy mnie? Mogłem nic nie mówić, wtedy nie zostałbym ukarany. Ten kierunek studiów chyba nie da mi dobrze płatnej pracy. Czy postąpiłam źle, podejmując się aborcji? – ciąg podobnych do tych myśli pytających o dobry wybór jest nieskończona, a wszystkie mają wspólną cechę — proces decyzyjny, który przebiega przez nieprzemyślane etapy zarządzania swoją osobą.

Proces decyzyjny napotkamy nie tylko u ludzi, ale także w przedsiębiorstwie, firmie czy zakładzie pogrzebowym. Tam również trzeba traktować całość jako jednostkę podejmującą ważne dla istnienia zarządzanie, które pozwoli na rozwój i większy przychód.

To oznacza, że możemy traktować każdego człowieka, jako potencjalnego konsumenta, którego proces decyzyjny wpływa na coś więcej niż tylko jego samego — stąd prosty w zrozumieniu przykład “głosowania portfelem”. Innymi słowy, Twój wybór odbije się na wszystkich nawet jeśli w podstawowym rozumieniu dotyczy tylko Ciebie.

Od czego zależy proces decyzyjny?

Nie ma co się oszukiwać — w mniejszym lub większym stopniu każdy człowiek chciałby maksymalnie wykorzystać dostępny sobie czas i środki, aby żyć pełnią życia. Wiąże się to z maksymalizacją zysków w stosunku do potencjalnych strat. Wiedząc o tym, wiele firm zna proces decyzyjny klienta i w odpowiednich momentach kusi barwną reklamą, słodkim zapachem lub ostatecznym atakiem obszarowym zwanym promocją.

Przeciętna osoba nie ma wewnątrz siebie tak rozwiniętej kadry marketingowej i musi radzić sobie sama, opierając się o wyuczone działania, motywację oraz wspomnienia sukcesów i porażek. Jej wybór jest mocno zakorzeniony w tym co sama zna, a więc wybierze te najbardziej zbliżone do jej upodobań możliwości. Ominie te, których nie zna z powodu odmienności kulturowej, nietolerancji lub niechęci do podejmowania wysiłku fizycznego, lub nauki nowych zachowań.

Jeśli coś nie mieści się w głowie takiej osoby, nie zostanie uwzględnione w wyborze, gdyż procesy decyzyjne mają wtedy zupełnie inne cele. Można to zauważyć w sklepach (zwłaszcza spożywczych i odzieżowych), w których nie interesuje nas 40 rodzajów sera tylko gouda lub markowe obuwie sportowe z obecnego sezonu zamiast buty od szewca.

Można odnieść wrażenie, że naszymi wyborami rządzą media, które przy odpowiednio dobrej reklamie są w stanie naprowadzić tłum ludzi w stronę np. nadchodzących promocji tuż przed świętami. Najczęściej nie obserwujemy tych ruchów mających ogromny wpływ na wiele jednostek, gdyż skala obserwacji przeciętnego Kowalskiego często nie uwzględnia takich zakresów.

Pójście za masowym przekazem mediów jest potężną pułapką, która zamyka każdą osobę w niewłaściwej perspektywie na życie. Człowiek jest prowadzony w konsumpcjonizm, który psuje obiektywność na rzecz wygody i komfortu, które pozwolą mu zapomnieć o trudnych decyzjach życia. Nim otrząśnie się spod ich wpływu, wielokrotnie ominie moment wyboru kuszony łatwą drogą posłuszeństwa i tym samym proces podejmowania decyzji nie zostanie zainicjowany. Dotyczy to ludzi w każdym wieku, począwszy od najmłodszych lat, po starość.

Co to jest proces decyzyjny i co to właściwie znaczy?

Definicja procesu decyzyjnego — to proces myślowy lub sztuczny realizujący funkcje podejmowania decyzji. Najczęściej używa się tych słów w znaczeniu zarządzania w administracji, ekonomii czy polityce. W momencie, gdy pojawi się sytuacja bez wyjścia (problem), tworzone są możliwe rozwiązania i ich alternatywne wersje, których teoretycznie może być bardzo dużo, ale powinny trzymać się istoty problemu. Decyzja będzie więc czymś, co rozwiązuje niepewność sytuacji — jest ukierunkowaniem swoich sił ku jednemu rozwiązaniu (póki istnieje ich kilka, proces decyzyjny nie jest zakończony).

Nasz wybór to nie jeden etap z pytaniem zamkniętym typu “tak lub nie”, a złożony z wielu kluczowych etapów proces decyzyjny. Te etapy zawierają w sobie przejścia przez konkretne cechy trzymane wewnątrz umysłu jako charakter, a co za tym idzie osobowość. Z tej przyczyny nasze decyzje często będą logiczną konsekwencją naszych obecnych nastrojów, emocji i opinii ważnych w momencie wyboru.

Względem procesu decyzyjnego nasze cechy są początkiem zarówno pewności co do podjętych decyzji, jak i późniejszych wątpliwości, gdy zaczynamy zastanawiać się, która część naszej osobowości odpowiada za podjęty wybór. Rzadko kiedy mamy kompletną wiedzę o nas samych i przez to najczęściej błędnie określamy, której części nas samych mamy oddać największy wpływ na proces decyzyjny.

Jeśli większą kontrolę nad nami ma ciało, to będziemy szli za jego popędami — zapachem potraw, pragnieniem orzeźwienia czy popędem seksualnym. Dominacja sfery emocjonalnej wzmacniania przez burzę hormonów będzie sugerować nam wybór poprzez osobiste sympatie i antypatie. Przeważająca siła intelektu będzie skupiała się na opiniach, procentach i przekonaniu o słuszności jednych wartości nad drugimi.

W każdym z tych przypadków kontrolę nad procesem decyzyjnym oddajemy nie własnej świadomości, lecz warstwom mniej lub bardziej subtelnym, które mają swoją automatyczną zdolność do reakcji we wcześniej zaplanowany sposób. Ta tendencja jest o tyle skuteczna, co wygodna i pozwala człowiekowi na szybkie reagowanie, jednak bez aktualizacji rzeczywistości obecnie obserwowanej. Tym samym często możemy podejmować ważne wybory, posługując się starymi strategiami, często niedostosowanymi do obecnych wyzwań.

Jak przebiega proces decyzyjny? Charakterystyka i przykład

Niezależnie czy prowadzimy dużą firmę, mały ogród czy podejmujemy decyzję dotyczącą tylko nas samych, potrzebujemy właściwie rozpatrzonego podejścia do procesu decyzyjnego. Bez odpowiedniej formuły, nasz wybór może być sprowadzony do “tak lub nie” bez większego rozeznania ani dostrzeżenia możliwej trzeciej (i każdej kolejnej) ścieżki.

Etap 1 – Identyfikacja i ustalenie problemu

Najczęściej nie zdajemy sobie sprawy z istnienia sytuacji patowej, która pozbawia nas możliwości dokonania wyboru. Oczywiście chcielibyśmy go podjąć zgodnie z naszym sumieniem i chęciami. Jednak nie mogąc sprecyzować, gdzie leży problem, nie będziemy w stanie ustalić, co jest nie tak, a tym samym uznajemy to za porażkę naszych wcześniejszych wyborów. Gdy dodamy do tego przesadę, to łatwo jest stwierdzić, że przegraliśmy coś więcej niż tylko obecną możliwość.

Dlatego istotne jest określenie sfery (fizycznej, emocjonalnej, psychicznej), która najbardziej nam przeszkadza w podjęciu decyzji, gdyż mogą to być zarówno niskie możliwości finansowe jak i trauma z dzieciństwa lub negatywne nastawienie do tematu. Najczęściej problem tkwi w niedopilnowaniu terminów, braku odpowiednich zasobów lub niechęci o wykonania pracy. Rzadziej w grę wchodzi sfera religijna, popkulturowa lub tradycyjna.

Etap 2 – Wyznaczenie celu i możliwych rozwiązań

Nie zawsze problem jest umiejscowiony w przeszłości i znanych nam działaniach. Może wystąpić brak właściwego określenia swojego celu, a tym samym niemożność ustalenia, co jest do zrobienia, aby mógł on zostać zrealizowany. Celem może być poradzenie sobie zarówno z przyszłością, jak i przeszłością, a wtedy działania powinny być podjęte tak, aby cel wyraźnie stał przed człowiekiem.

Warto też pamiętać, że nie jesteśmy specjalistami od wszystkiego, więc dobrze jest poszukać profesjonalisty od wybranej dziedziny życia, który z racji zajmowania się tym tematem dłużej, będzie w stanie nam doradzić co zrobić, gdzie się udać i jak podejść do problemu. Wiedza ogólna niestety nie oznacza tego samego, co wiedza o wszystkim.

Należy brać pod uwagę tylko te możliwości, względem których faktycznie możemy dokonać postępu. Jeśli wymogiem realizacji celu jest bycie kimś, kim nie jesteśmy np. multimiliarderem, kapłanem danego wyznania czy poliglotą z 260 IQ, to sami rzucamy sobie ograniczenie, które nie mogąc przejść, w ogóle pozbawi nas chęci decydowania. To z kolei grozi stanem, w którym ktoś wybierze za nas.

Etap 3 – Doprecyzowanie planu względem norm (min.-optimum-max.)

Dobrze jest wyznaczyć granice dla swoich pomysłów, aby móc iść do przodu bez ciągłego przerywania sobie planu. Na tym etapie najczęstszym problemem jest istnienie tylko jednego planu, który najczęściej wymusza realizowanie go za pomocą wszystkich możliwych środków (a nawet wzięcia kredytu czy innego rodzaju zadłużenia). O ile dobrze wyliczymy zyski w stosunku do potencjalnych strat, nie ma z tym żadnego problemu. Jednak najczęściej nie jesteśmy tak przewidujący.

Należy opracować plan z maksymalnymi (ale wciąż realnymi) możliwymi wynikami, następnie minimalne rozwiązanie (nieużywające wielkich zasobów), aby potem przejść do wariantu optymalnego, czyli najlepszego z możliwych. Idąc tym kierunkiem, człowiek poznaje swoje możliwości i dobiera takie siły, aby móc spełnić swoje potrzeby zgodnie z predyspozycjami i posiadanymi zasobami.

Odrealnione poszukiwanie świętego graala gubi pierwotne potrzeby i diametralnie zmienia plany, dlatego należy bardzo mocno uważać na pragnienia porzucające wcześniejsze pomysły na rzecz marzeń o wielkich i doniosłych chwilach życia doczesnego. Bez odpowiedniego podejścia takie nadmierne fantazjowanie doprowadzi tylko do poczucia nieszczęścia i braku celu.

Etap 4 – Odniesienie do konsekwencji i podjęcie wyboru

To, co przewidziane, jest przez nas wyczekiwanym efektem podjętego wyboru. Jednak są jeszcze konsekwencje każdego z naszych działań, które mogą prowadzić do ścieżek, w których poczujemy się zagubieni, oszukani lub sprowadzeni na manowce. Dlatego trzeba brać pod uwagę zarówno kwestię społecznego uznania, zdrowotne, jak i relacje rodzinne oraz legalność planu, gdyż zwykle to właśnie w tych sferach czekają nas największe konsekwencje.

Podjęcie wyboru wiąże się z posiadaniem planu lub przynajmniej wcześniejszego przygotowania do skorzystania z dostępnej opcji, która nam się podoba. Nie zawsze istnieje tego świadomość, dlatego ludzie potrafią podjąć się bardzo niebezpiecznych działań oraz ryzykownych posunięć bez wcześniejszego rozpatrywania, jak do tego doszło, że znaleźli się w tej niekomfortowej sytuacji. Przez to pojęty wybór wydaje się złudny, a taka osoba czuje się oszukana i zmuszona do podjęcia kroków dla niej nieprzyjemnych.

Gdy już wybierzesz

Będzie towarzyszyć Ci uczucie zmieszania, jakbyś chciał skoczyć do rzeki. Tego rodzaju wahanie jest zawsze przed zupełnie nowym doświadczeniem i jest związane z ciągłą niepewnością, czy dobrze zaplanowałeś swoją drogę. Nie martw się, tak właśnie wygląda świat pełen możliwości, gdy ponownie zaczynasz wierzyć w to, że dasz radę zmienić siebie.

Podjęcie decyzji daje człowiekowi poczucie, że ma siłę sprawczą, którą może użyć w dobrym celu, jakim jest zmiana siebie i otoczenia w stan lepszy niż obecny. Dlatego nie wahaj się działać zgodnie z planem, ale też nie trać go z oczu. Stale weryfikuj i sprawdzaj, czy w międzyczasie świat nie obdarzył Cię nowymi możliwościami.

Pamiętaj, że choć każdy wybór jest istotny i ma swoją wagę i wartość, to jednak przez całe życie będziesz wybierać wielokrotnie — czy to samemu podejmując decyzję, czy oddając ją w ręce innych osób. Wybór jest więc tylko wskazaniem kierunku do następnego mentalnego skrzyżowania na liniach prawdopodobieństwa i nigdy do końca nie wiesz, co tam zobaczysz.