Mindfulness – czym jest trening uważności?

Jak rozpoznać czy już praktykujemy mindfulness? Wstajesz wczesnym rankiem. Myjesz się, ubierasz i jesz śniadanie tak samo jak zawsze. Idziesz do pracy lub szkoły. Oddajesz się zajęciom takim jak przygotowanie analizy lub uczenie się nowych pojęć. Wracasz do domu. Jesz obiad lub kolację. Czas na relaks i chwilę dla siebie. Myjesz się i przygotowujesz do snu. Kładziesz się do łóżka i zamykasz oczy.

Co Ci umknęło?

Czy pamiętasz, w jakim nastroju dotarłeś do pracy? Co śniłeś, zanim się obudziłeś? Zjadłeś dziś coś słodkiego? Co widzisz, gdy zamkniesz oczy? Czy jest ci wygodnie? Co masz dziś na sobie? Zakupy trzymasz lewą czy prawą ręką?

Zwykle nie zwracamy uwagi na te elementy życia codziennego, gdyż nasz mózg reaguje bardziej na nowe bodźce niż powtarzalne czynności. Jeśli każdy dzień wygląda dla człowieka bardzo podobnie, to podświadomie kieruje on swoją uwagę tylko tam, gdzie dzieje się coś wyjątkowego. Takie okazje to jasne chwile w zgiełku ciągle pędzącego naprzód tłumu, w którym stale przebywa zmęczony człowiek.

Czym jest uważność (mindfulness)?

Gdy mowa jest o stanach, w jakich świadomość może się znaleźć, często natrafia się na ograniczenia wychodzące z braku odpowiednich słów opisujących bardzo subtelne zjawiska i procesy. Trudność ich jasnego określenia dotyka człowieka, gdy ten przytomnie chce wyrazić swoje wrażenia.
Dlatego odpowiedź na pytanie o to czym jest uważność zebrałem w kilku pojęciach przybliżających zarówno jej działanie jak i zmianę, jaką czyni. Najlepiej sprawdzają się bajki lub krótkie historyjki i właśnie w takim stylu będzie poprowadzony ten tekst.

Pomysł na bycie uważnym powstał w tak dawnych czasach, że można je nazwać pradawnymi. Ludzie byli wtedy zabiegani równie mocno (mogli być koczownikami), a promocje w sklepach jeszcze nie powstały, więc trzeba było stale mieć baczenie na wiele spraw wymykających się swym ogromem poza umysł człowieka.

Polując na kolejne zwierzę, pradawny człowiek z tęsknotą wspomniał wygrzany w słońcu głaz, na którym tak przyjemnie mu się leżało. W tym momencie dotarło do niego, że cały swój czas spędza na stale powtarzających się czynnościach, których nie umie już przerwać. Odetchnął głęboko poruszony tą myślą i obiecał sobie, że wróci na głaz, by zjednoczyć się ze słońcem na niebie.

Ludzie w dzisiejszych czasach mają podobne problemy. Otoczenie wymaga od nich ciągłej aktywności i podejmowania działań optymalizujących wysiłek, jaki trzeba dokonać, aby zabezpieczyć swój byt i piąć się na szczyt piramidy potrzeb. W natłoku zadań każda osoba ma takie chwile, w których budzi się w niej pragnienie odpoczynku i kontaktu tylko ze sobą.

Samo poddanie się temu pragnieniu będzie dążyło do stanu medytacji lub kontemplacji, ale za początek tej ścieżki odpowiedzialna jest uważność, która jest podstawą działania świadomości. Uważność wydaje się być cechą umysłu, gdy medytacja to konkretna praktyka duchowa. Z tego powodu możemy sądzić, że uważność jest zawsze i wszędzie – jest istotną częścią rozwijającą wszystko to, co robimy.

Definicja mindfulness – co znaczy uważność i co to jest?

Powszechnie przedstawia się uważność (mindfulness) jako:

Uporządkowany stan uwagi oczyszczający umysł ze zbędnych myśli i precyzujący świadomość na chwili obecnej.

Aby lepiej zrozumieć tę definicję, trzeba ją rozłożyć na proste części.

Pierwszą z nich jest umysł, jako ogół sił intelektualnych, który skupia uwagę człowieka na uporządkowaniu myśli. Temat jest oczywiście znacznie szerszy, gdyż uporządkowanie myśli zakłada, że wiemy, jakie one są i co dla nas znaczą. Trzeba umieć rozpoznać ich funkcje oraz możliwości, gdyż np. myśli oceniające są zwykle przeszkodą, samoograniczeniem wynikającym z aktywności ego.

Drugą częścią jest świadomość chwili obecnej, która to umieszcza uwagę człowieka w Tu i Teraz za pomocą precyzyjnego wyrażania istotnych myśli. Istotna jest przede wszystkim pamięć o tym, co robimy i dokąd dążymy, gdyż bez niej człowiek rozprasza swoją uwagę na przeszłe i przyszłe wydarzenia, którym poświęca swój czas i energię.

Trzecia część to oczyszczający aspekt świadomości, która poprzez umiejętne wykorzystanie uwagi jest w stanie rozwiązać wiele zawijasów umysłu takich jak codzienne problemy, niska samoocena czy negatywne myślenie. Pozwala to spojrzeć na chwilę obecną w pozytywnym zakresie, gdyż zalążki dobra pod czujnym okiem świadomości rozkwitają, gdy negatywne myśli gasną i ustępują miejsca.

Głęboko zamyślony mnich pogłębiał swoją medytację, gdy nieopodal bawiły się dzieci. Ich radosne okrzyki rozlegały się za każdym razem, gdy oblewały się wodą. Mnich jednak skupiał się na uważności, próbując dostrzec ją w ciszy swojego umysłu. W pewnym momencie świat dał mu znać o jego pomyłce, gdy bawiące się dzieci przypadkiem ochlapały mu twarz.

Przede wszystkim trzeba zaznaczyć, że mindfulness jest pozbawione pierwiastka mistycznego lub duchowego, a główną osią człowieka jest skupienie się na doświadczeniach zmysłowych (poprzez ciało), a nie na stanie psychicznym (obecność w głowie, we własnych myślach). Jest to zdolność do bycia obecnym w danej chwili, a więc oś skupiona jest głównie na zauważaniu interakcji ze światem. To typowo zachodnie skupienie się na fizyczności spowodowało, że porównywanie mindfulness do medytacji jest nie do końca poprawne.

W języku polskim mindfulness tłumaczone jest jako uważność, która to jest szerszym pojęciem obrazującym świadomość skierowaną zarówno w stronę umysłu (myśli) jak i otoczenia, a więc bodźców odbieranych przez zmysły. Zdecydowanie bliżej temu do medytacji, gdyż uważność wydaje się być cechą umysłu, a medytacja praktyką duchową wykorzystującą uważność. Z tego powodu możemy sądzić, że uważność jest zawsze i wszędzie – jest istotną częścią rozwijającą wszystko to, co robimy.

Medytacja mindfulness – jak zacząć praktykę?

Często przedstawia się za przykłady takiej uważności pozornie zwyczajne rzeczy zauważane w codziennych obserwacjach. Zmywanie naczyń może dać nam dużo frajdy, gdy zauważamy, jak powstają bańki mydlane. Wyprowadzanie psa to nie tylko sprzątanie po nim, ale wspólna zabawa z pupilem na łonie natury. Sprzątanie pokoju jest niczym praca archeologiczna odkrywająca wydarzenia z przeszłości.

To wszystko chętnie zauważają dzieci, gdy dorośli omijają te małe wydarzenia na rzecz zanurzania się w myślach, przez co dostrzegają tylko pozorną powierzchnię wydarzeń. Przyzwyczajony do rzeczywistości człowiek nie postrzega jej jako wspaniałego tworu i przestaje patrzeć na nią wprost. Jako dzieci chętniej wpatrywaliśmy się w widoki za oknem, niż uczyliśmy się w zamkniętej sali. Jako dorośli wolimy złudną trwałość myśli, które uważamy za naszą własność niż ciągle zmienne formy świata wokół nas.

Mindfulness dla dzieci i dorosłych jest dokładnie takie samo, przy czym dzieci używają go naturalnie przez większość swojej aktywności, gdy dorośli okazjonalnie i bardziej dla potrzeby odcięcia się od natłoku bodźców. Widać dużą różnicę w podejściu, gdyż uważność dla dzieci jest naturalnym stanem otwartym na świat. Praktyka mindfulness stosowana przez dorosłych, używana jest w celu ustalenia jasnego odniesienia do procesu, rzeczy lub zjawiska.

Młody rzemieślnik był bardzo niezadowolony z siebie. Im dłużej siedział nad swoim dziełem, tym bardziej rzucał mu się w oczy szereg słabych elementów, które wcześniej wydawały się zmyślnym rozwiązaniem. Już miał wrzucić nieudany projekt do ognia, gdy jego syn zapytał go, czy może wziąć “ten śmieszny taboret” do zabawy.

Jeśli porównać świadomość do światła, jakie emanuje włączona latarka, to uwaga zdaje się być snopem światła rzuconym na doświadczenie. Za pomocą skupienia możliwe jest lepsze oświetlenie tej samej rzeczy, które obserwuje świadomy człowiek. Im silniej skoncentrujemy uwagę, tym bardziej światło świadomości będzie przypominało laser, a nasza zdolność obserwacji stanie się bardziej przenikliwa, a bodźce wyraźniejsze.

Nie oznacza to, że mamy koncentrować uwagę na jednym obiekcie. Uważność dotyczy zarówno obserwatora jak i otoczenia wokół niego w jednym wspólnym doświadczaniu – zarówno siebie jak i środowiska.

Im lepiej oświetlony jest obserwowany przez nas świat, tym bardziej immersyjny jest jego odbiór. Dzięki uważności dostrzegasz, że wszystko jest praktyką doświadczającą rzeczywistości i to, że już to się dzieje. Uważność polega na postrzeganiu, że wszystkie impulsy, które do nas dochodzą, są skończone, a tylko świadomość jest w stanie nas spełnić całkowicie – tak aby chwila trwała wiecznie.

Om Mani, a mindfulness

Ścieżka Omnyka wyraża uważność poprzez zobrazowanie ludzkiego pojęcia o tym stanie w zakresie czterech filarów – mistycznym, metafizycznym, psychologicznym i skupionym na odczuwaniu poprzez ciało. Brane pod uwagę ze sobą, stanowią główne perspektywy wspierające tematy poruszane na Ścieżce.

W ujęciu filaru Poznanie Duszy (psychologiczny) człowiek staje się uważny, gdy rozszerza swą perspektywę z ego na otoczenie i podtrzymuje swoją uwagę, będąc stale w kontakcie z badanym obiektem. Mówiąc wprost – człowiek podtrzymuje myśli o tym, co nie jest nim, lecz jest razem z nim, a wtedy jego uważność może objąć ten wycinek świata. Przykładem tego może być np. ja i las. “Ja” oznacza osobowość obserwatora, a “las” określa przestrzeń wokół niego, którą bierze w pole uważności, a więc zdaje sobie sprawę z jego istnienia. Streszczeniem tej myśli będzie “Jestem w lesie”.

W ujęciu filaru Aura Joga (praca z ciałem) uważność jest podtrzymywana poprzez wspólne działanie lub interakcję zachodzącą w ciągłym procesie poznania. Muzyka nadaje rytm ciału, obraz pobudza wyobraźnię, a idea rozpala ogień świadomości. Przykładem tego jest samo ciało jak również dowolny obiekt, który wzbudza w nas chęci. Cokolwiek mamy w polu uważności, jest z nami w stałym kontakcie i głównie wtedy odczuwamy jego istnienie.

W ujęciu filaru Metaświat (metafizyczny) uważność to odczuwanie subtelnej obecności energii w dowolnym obiekcie, który wkracza w pole uważności człowieka. Przykładem jest obecność drugiego człowieka w mieszkaniu, którego nawet jeśli nie widzimy, to bierzemy pod uwagę, jako współlokatora. Wszędzie tam, gdzie odczuwana jest obecność lub też inne wrażenie istnieje w polu uważności konkretna forma, która je emanuje na zewnątrz, a dzięki temu doc,iera do obserwatora.

W ujęciu filaru Obieżyświat (mistyczny) uważność jest cechą przypisaną samej świadomości, która wypełnia wszelkie istnienie niczym światło pustą przestrzeń. Świadomość subtelnego wymiaru, a więc czegoś więcej niż widzą oczy, sprawia, że człowiek wypełnia przestrzeń życiem i aktywnością. Przykładem może być perspektywa, w której człowiek na powrót dochodzi do sensu tego, co robi, odnajdując głębię prawa przyczyny i skutku w swoich działaniach.

Na koniec

Uważność to inaczej swobodne uczestniczenie w doświadczeniu świata, a swoje fundamenty czerpie u podstaw mistycznych doświadczeń, jakie przeżywa świadomy człowiek, gdy w pełni styka się z Kosmosem. W momencie, gdy umysł uzmysławia sobie nieskończony potencjał świata, zdaje sobie sprawę z tego, że jego wiedza jest ograniczona. W efekcie przestaje skupiać się na swoim wewnętrznym opracowaniu świata, a kieruje uwagę na zewnątrz, dostrzegając równocześnie siebie jako obserwatora dziejącej się rzeczywistości.